Prik dschivde le logeristar Auschwitz-Birkenau
„Bara brigaha taj phare vodschiha schuntscham, hot o nacijonali gondolipeskero than le ando nacijonalsocijalismus murdarde Sintijenge taj Romenge la Europatar ande Berlin, duach o planimo bauninipe la S21-atar phare pujsto tschito schaj ovlahi. Amenge, le opferengere tschavenge le nimtschke flogoskere murdaripestar amare dschenendar le tschulipestar ada gondolipeskero than jek barikano than hi, vasch savo amen igen dur iste kejmpfintscham“, phenel i Zilli Schmidt, 1924 upro them ali taj o logeri Auschwitz-Birkenau prik dschivtscha.
O gondolipeskero than ando paschipe le rajipeskere diveseskere kherestar, jek erscht dugi cajt paloda ar vakerdo use terdschojipe la bundakera republikatar Germanija uso ferantvoatinipe le murdaripestar le valami 500.000 Sintijendar taj Romandar andi Europa hi, jek ardschumipe le aunprindscharipestar le kerde dukajipestar. Le nimtschke taj te le europitike Sintijenge taj Romenge ada than la brigatar taj le gondolipestar, na tromal aun astardo te ol, meg buteder, sar amare maschkar o dujto themeskero haburi le nimtschkendar taj lengere pomoschagoschendar murdarde manuschen, nisaj grobo hi: Dschuvla, murscha taj tschave, kaj le Sinti vaj Roma sina, ando heftscha kartschi dim taj ande handle le ule vaj ando gasiskere khera taslarde taj paloda ande krematortscha tharde le ule. Lengero praho ando paschipe ar hintim ulo. But nimtschke Sintijenge ada gondolipeskero than jek simbolischi grobo hi: mulno – jek than, savo aun astardo na tromal te ol taj savo le gondolipeske taj la pativake amare mulendar, vidmim hi.