Andi rat usar o 2to upro 3ti august 1944 pal neve forschiniptscha, 4300 Roma taj Romnja taj Sinti taj Sintizze ando gasiskere khera ande Auschwitz-Birkenau murdarde ule. Erscht 2015 ada di le EU-jakere parlamentostar ojs internacijonali gondolipeskero di aun prindschardo ulo. Andi Austrija ada di meg mindg ratificirim na ulo. La organisacijake HÖR barikano hi, hot ada di Betschiste mulatim ol, phenel i Laura Darvas, schero ande HÖR, kaj o khetanipe pedar i historija le Romendar taj Romnijendar te schunel taj la flogoskera grupn, butvar ham ada gondolipeskero di, ando gondo le manuschendar te anel. I historija le tradipestar la flogoskera grupnatar meg mindig, afka sar ande siklipeskere- taj schtudijumakere plantscha, upre lim na ol, afka i Darvas.
„Dikh he na bister! – Schau und vergiss nicht!“
O moto le ada berscheskere gondolipeskere mulatintschagostar uso internacijonali gondolipeskero di butscholahi: „Dik he na bister! – Schau und vergiss nicht!“. Vaschoda imar dur jek centrali gondolipeskero than Betschiste le Romengere taj Sintijengere opferenge, save le nacijonalsocijalistendar murdarde ule, manglo ol, kaj patijardo gondolim schaj ol. Aktivi buti pekamli hi, butvar jek aktivi khetani buti le civili khetanipestar taj la politikatar, kaj ada gondolipeskero than tschatschikan prik beschardo schaj ol – imar cajt hi, hot ada pasirinel, phenel i Darvas.
Jek rechti rukinipe andi cili Europa esbe te lel hi taj butvar i situacija le Romendar ando ostitike paschlime vilagi buteder sar brigaschni hi. Ando but europitike schtotscha politikertscha aktivi gejng Roma taj Romnja husinen, phukal i jus-schtudentkija Laura Darvas. Ando but vilagi tschuli sensibiliteta taj tschulo gondo del – te i tschuli gondolipeskeri buti butvar use diskriminacija vodinel. Duach jek aktivi gondolipeskeri buti ham adale cile kojenge schaj gejng virkinas, vaschoda o palgondolipe igen barikano hi, afka i Darvas.
Radijo „Roma sam“ | 9to august 2021 | 20:50 orenge
Duach i sendung vodinel Susanne Horvath | Live Radio Burgenland
Te andi Austrija i diskriminacija, o teldikipe taj o argranicalipe meg dur andar o sako diveseskero dschivipe la flogoskera grupnatar bejg nan, sar o ischkolaschi taj jerinaschi le vakeripeskere beverbistar „SAG´S MULTI“ Mario Zurz ande pro vakeripe phenel. Na tromas te pobisterel, so le Romenge taj Romnijenge andi Europa, ham te andi Austrija, kerdo ulo. Sajt generaciji o Roma taj Romnja andi Austrija dschin taj te on uso upre bauninipe adale vilagostar use sina, ham on meg mindig use avrethemutne kerde on, afka o Zurz. Ov use oja generacija kerinel, savi o erbinipe le phure dschenendar bajder ledschel taj meg mindig le glajchi tschatschipeske kejmpfinel. Jek dugo drom imar pal muklo ulo, jek dugo drom meg anglo terne aktivistscha taj aktivistkiji paschlol, save i cukunftakei Europa kerna, taj vaschoda barikano hi, khetan gejng o pobisteripe te kejmpfinel, phenel o Mario Zurz.
Ceija Stojka | Jek le erschti aktivistkijendar
Jek le erschti Romnijendar, savi ada upre sikavlahi, hot te Roma taj Romnja taj Sinti taj Sintizze uso opfertscha le nacijonalsocijalismusistar kerinen, sina i kinstlerkija, molerkija taj aktivistkija, Ceija Stojka. Oj o logertscha prik dschivtscha taj pri historija, andi 1988 ari ali kenva „Wir leben im Verborgenen: Aufzeichnungen einer Romni zwischen den Welten“, tel pisintscha. 2014, jek bersch pal lakero mulipe, o Ceija-Stojka-than, pal late akardo ulo. Ando gondolipe upri aktivistkija Ceija Stojka taj kaj le basisakere sociske le Romengere-micinipestar „Dik He Na Bister – Schau und Vergiss nicht!“ patijardo schaj atschim ol, gentscha i Nuna Stojka, bori la Ceija Stojkatar, poesiji, adala na pobisterda Romengera literatkijatar.
Te prindscharde politikertscha sar o Niklaus Berlakovich (ÖVP), i Eva Bliminger (Selene) taj o Nurten Yilmaz (SPÖ) la flogoskera grupnaha solidarischi pumen sikade. Sar te imar ando berscha angloda, pomoschago use phendo ulo, te vascho aunprindscharipe le 2te augustistar ojs nacijonali gondolipeskero di taj te vascho mangipe pal jek centrali gondolipeskero than le Romenge taj Romnijenge taj Sintijenge taj Sintizzenge Betschiste gelo. Afka phentscha i nacijonakeri rotkija Eva Bliminger ande pro vakeripe, hot so duj mangiptschenge la flogoskera grupnatar pomoschina taj ando parlamento angle tradna.
Obste pal adala alava akan keriptscha dela, afka sar imar ando lejcti berscha, tel te uscharel atschol.
