Radijo „Roma sam“ | 5.10.2020 | 20:50 orenge
„Avro taj ajgeni sikajipe le Romendar“
Imar o dujtovar organisirintscha o betschitiko Romengero farajn Voice of Diversity jek kiriati uso Internacijonali Romengero Di. I aktujeli situacija sikadi te ol taj pedar barikane temtscha ekspertkijenca taj ekspertenca diskutirim te ol – vaschoda ande ada bersch, sar te ando bersch angloda, jek podijumakeri diskusija planim sina. Ada bersch usi tema „Fremd- und Selbstdarstellung der Roma“ andi kunst taj kultura. Oja iste ham vasch o COVID-19 tschatschiptscha tel phendi uli. Kekaj afka hi, i politikakeri visenschoftlerkija Mirjam Karoly, savi i diskusija te vodintschahi taj o dujto schero le farajnistar Voice of DiversitY Marion Dworzack, le phutschajiptschenge use aja tema, palvakeriptscha dine.
„I kunst taj i kultura le Romendar but use ledschel, sar o Roma esbe lim ule taj on…"…“
Sajt but schelberschengero andi kunst taj andi kultura jek hamischano kipo le Romendar bulhardo taj propagirim ol. Butvar andi literatura adala koji te lakel pumen muken. Usar i phuri dschuvli, savi andi cukunft schaj dikel, le bengeskere hegedujaschistar dschi otscha uso krimineli dscheno – adal sa koji hi, sar o Roma sikade on taj save te ande prindscharde kenvi sar „Der Glöckner von Notre Dame“ le Victor Hugostar, te lakel hi. Ham saj andfojinipe sina adale kipen upri identiteta le Romendar? I kunst taj i kultura pumare karakterisirinipeha jek kunstakeri figura le afka akarde „Zigeuneristar“ kerde, sava andfojinipe upre oda sina, sar o avre dschene le Romen esbe lenahi. Erscht akan o upre butschalinipe kesdinel, taj prindschardo ol, hot adala kerde kipi, o dikipe le avrendar sina, afka i Karoly.
I kultura na tschak negativi kipi schofinel, oj odola te schaj revidirinel taj gejng lende schaj upre tretinel. Ham ko gejng o schofime sterejotiptscha upre te tretinel? Te ol oda papal i kultura le avre khetanipestar? Andi literaturakeri visenschoft ada falato upre butschalim taj ando tschatscho udud terdschardo ol. Ham te na o Roma adaj uso alav te avnahi, o teldikiptscha tel te bauninahi taj pumar terdschijiptscha te ulavnahi taj o hamischne kipi ojs asave te sikavnahi? Jek avro phutschajipe, savo pe ande ada kontekst upre kerel taj savo te la Mirjam Karoly khelal, hi o phutschajipe pal i kultura le Romendar taj sar oja te definirinel hi. Klasischi i Romengeri kultura le muschikaha khetan phandli ol, te ada hi jek teldijipe, afka i Karoly. Mint butvar o terne Roma taj Romnja ande but mindenfelitike kinstlerischi taj kultureli thana te resel hi. On hi le, save le pumare pradime taj butvar na kovencijoneli kojaha schaj schofinahi, o teldikiptscha upre te phagel.
Sajt but bersch o Roma gejng o akaripe „Zigeuner“, sar le avrendar akarde ojs, angle dschan. Meg mindig ada alav ande but thana te lakel hi, na tschak andi kunst taj kultura. Na dur pal, i fima Kelly´s o „Zigeuner Räder“ ande „Zirkus Räder“ akartscha, avre habeskere producentscha adala kojaske palal dschan. Jek kejmpfinipe le respektoske hi, o 1971 völimo ajgeni akaripe „Roma“ aun te prindscharel taj pe le rasistischi akaripestar te distancirinel. Ham o rejakcijontscha igen mindenfelitike sina, sar i Marion Dworzack le farajnistar Voice o Diversity dschanel.
O koncerto le Harri Stojkaha kekaj Corona
But avre mulatintschage iste taj papal tel phende ule. Niko na dschanel te phenel, kada papal i normaliteta pal al. Butvar pobisterdo ol, kas i pandemija igen sorale resel, le lek tschoreden le tschorendar. Ando ost la Europatar o Roma meg mindig le tschoripestar, la bokatar taj la segregacijatar resle hi. I Mirjam Karoly, aguno schero le Romengere-kontakosktere birovtschagostar la OSZE-jatar, lengeri bibastali situacija prindscharel, savi akan duach i Corona pandemija meg bibastaleder ol.
I podijumakeri diskusija usi tema „Fremd- und Selbstdarstellung der Roma in Kunst und Kultur“ ando terno linaj tel likerdi ovla.