Imar 2018 o gemajndakero rot Pinkafatar je arphendo pedar o keripe jeke gondolipeskere thanestar kertscha. Mindenfelitike kinstlertscha andar i regijona pumare gondo bitschade, dschimeg 2019 o Gottfried Reszner o use phenipe uschtidija. Pasche o gondolipeskero bar te tablini le alavenca odole 33 manuschendar del, save opfertscha la NS-murdaripeskera maschinarijatar ule. 15 lendar dschidovtscha sina, enja viderschtaundskejmpfertscha, efta eutanasijakere opfertscha jek politischi tradimo taj jek Romni.
„Schoha te pobisterel!“
Ada sina o prik dipe uso mulatintschago uso sentelinipe le gondolipeskere thanestar taj butvar ando alava le vakeraschendar. O biro Pinkafatar, Kurt Maczek, ande pro vakeripe o barikanipe angle asdija, pe la phura cajtaha donde te bescharel, butvar odola, save ferantvoatinipe ando khetanipe taj andi politik ledschen. Taj te jek obocht dikipe andi cukunft igen barikano hi.
Ande jek avro tekst upre jek avri tablina te upro 1000 Roma taj Romnija gondolim ol, save andar o thana pasche Erba, la srastunaha Pinkfatar ando logertscha ledschim ule. Ando 1ti novemberi odola 1000 Roma taj Romnija ande jek khetan kedipeskero logeri Pinkafate ledschim ule, kaj on harni cajt paloda la SS-atar, savi pomoschago le gaveskere harengerendar uschtidine, astarde lim le ule taj ando 7to taj 8to novemberi, Lódz ledschim le ule. Lengero terdschijipe ando gheto ande Lódz o bibastalo tradipe le nacijonalsocijalistendar sikal: But le Romendar taj Romnijendar andi bok taj paloda vasch i ar phagli tifusakeri epedemija, mule. Odola, save prik dschivde, ando decemberi 1941 taj jeneri 1942 ando murdaripeskero logeri Chelmno/Kulmhof, fagasim ule. Phendo ol, hot odolendar, niko prik dschivtscha.
I Rommni Rosalia Ferkel Pinkafatar, ando april 1944 ando logeri Auschwitz, murdardi uli.
„Gondolipeskeri kultura mindig ando pradipe te ledschel“
But meg mindig na bescharen pumen la phura cajtaha donde taj i historija le Romendar ando Burgenland but dschenendar nan prindschardi. Tschak 10 procenti le burgenlanditike Romendar o nacijonalsocijalismus prik dschivde. Vaschoda igen barikano hi, i historija upre te butschalinel, afka o Emmerich Gärtner-Horvath, anglebeschaschi le flogoskere bajrotistar le Romendar. Mindig i gondolipeskeri kultura ando pradipe iste ledschim ol, mint tschak afka use jek aunprindscharipe schaj al.
75 berscha dauerintscha, hot Pinkafaha papal jek gav jek gondolipeskero than, te le Romenge taj Romnijenge kertscha. Ada vaschoda hi, phenel o Gärtner-Horvath, kaj i diskriminacija taj o argranicalipe la flogoskera grupnatar te dugi cajt palo haburiskero kisetinipe, meg bajder dschalahi.
Aunprindscharipe le Romendar ojs opfertscha le nacijonalsocijalismusistar
Te o Christian Klippl, anglebeschaschi le kulturakere farajnistar le austritike Romendar, telal o kherodaschtscha sina. Betschiste but dschene, vasch i latschi buti le terne Romengere aktivistendar/aktivistkijendar, i historija le Romendar prindscharen. Imar poar berscha Betschiste jek centrali gondolipeskero than le Romenge taj Sintijenge manglo ol, adaj butvar vasch o aunprindscharipe le Romendar ojs opfertscha le nacijonalsocijalismusistar dschal, afka o Klippl. Ov gondolipeskere thana butvar ojs botschoft le terne manuschenge dikel, pedar i ajgeni historija te reflektirinel. Gondolipeskere bara jek mangipe hi, pedar valaso kritischi palal te phutschel, so le dschenenca la ajgeni hajmatakera gemajndatar ando nacijonalsocijalismus pasirintscha taj pedar odolengero bibastalo terdschijipe, gondo pumenge keren.
O upre butschalinipe la historijatar le keripeha le gondolipeskere thanestar Pinkafate nan kisetim, ando bersch 2021 planinel jek simbosijum le historikenca taj jek bulhi dokumentacija le dschivipeskere historijendar le opferendar.
Black Lives Matter, dujti vela Corona, gondolipeskere tablini andi Uprutni Pulja & ande Pinkafa