On demand | Roma sam | 15.6.2020
O Herbert Brettl imar but berscha la flogoskera grupnaha le Romendar pe ar bescharel. Pra butjaha but use kertscha, kaj o sikadipeskere heftscha use kerde ule taj i pobistedi historija rekonstrujirim schaj uli. Khetan le historikeriha Gerhard Baumgartner pisintscha ov i kenva „Einfach weg!: Verschwundene Roma Siedlungen im Burgenland.“, savi ando juni adale berschestar ando verlog „new academic press“ ari avla. O gondo la kenvatar sina, kaj i basis le gondolipeske kerdo te ol. Mindig buteder gava ando Burgenland pumari historija kesdinen upre te butschalinel taj o gondo lenge al aja bibastali historijakeri NS-cajt le opferenge, jek gondolipeskero than te del.
O duj hstorikertscha but materijal taj kveltscha khetan kedine taj ando gava mesujakero forschinipe tradine. Jekoschne dokumentscha schaj te privatiskere dschenendar laklo ulo. Dugi cajt i brigaschni cajt le Romengere sidlungendar ando gavengere croniken nikaj na lakle sina. Akan sikal pe ando lejcti berscha jek avro drom. Na kamnahi pal te gondolinel, schaj te hot nipo lendar te tetertscha sina taj vitesi len sina uso tradipe taj murdaripe le Romendar maschkar i NS-akeri cajt. Adi ferantvoatinipe prik len taj probalim ol i historija upre te butschalinel, phenel o Brettl.
But Roma andar o gava sar agun upro „Zigeunerlager Lackenbach“ phenahi, ledschim ule. Ada logeri o lek bareder andi Austrija sina. Andar Lackenbach esertscha Roma ando mindenfelitike logertscha ledschim ule taj odoj murdarde ule. O Herbert Brettl schaj neve koji andar o logeri Lackenbach jerintscha. Feder phendo jek dschenostar, savi le keripeske ferantvoatlich sina: o Bernhard Wilhelm Neureiter.
Maschkar 800 dschi 1000 Roma palo ar le haburistar andar o logertscha ande pumari hajmat kher gele. Adaj trin grupn tel te schajdinel del, phenel o Brettl: O Lackenbach prik dschivde dschene, odola Roma save ando Ungriko schaj naschi gele hi odola save ojs lejcti kher ale, amdo ar le berschestar 1945. O Roma iste pumen ande pumare hajmatiskere gemajndscha meldinde, kaj pumare lila schaj uschtiden. So sa len sina tschak o gada sina, savo upro teschto ledschnahi – so len anglo haburi sina tschordo taj pujsto tschito ulo. Pomoschago lenge le gemajndendar na dija.
But Roma palo haburi na ande pumare hajmatiskere gava atschine, kaj on le birovtschagendar nisaj pomoschago uschtidine. On pumare khera taj so ande sina na pal uschtidine. Te i diskriminacija taj o argranicalinipe ande but gava atschino sar lo agun sina. Ada vaschoda sina, kaj o rasismusiskero terdschojipe imar mindig ando schero le gadschendar, anglo haburi adaj sina. Afka but lendar pumari bast Betschiste taj ande avre bare foroí rodine.
Vaschi corona krisa naschtig i kenva kisetim uli, akan o duj historikertscha Herbert Brettl taj o Gerhard Baumgartner i buti papal upre len taj o falati, save meg falinen kisetim schaj on. Ando septemberi le geniptschenca ando cile becirktscha le burgenlandistar kesdim schaj ol.