Ande pantsch berscha ande Auschwitz taj mero paschle logertscha 1,1 milijontscha manuscha murdarde ule – duach gas taj gift, duach mujsinipeskeri buti, kartschi dipe, maripe, bok taj nasvaliptscha. Auschwitz kipo le holocaustistar ulo. But le murdarde dschenendar dschidovtscha taj dschidovkiji andar i andelimi Europa sina. Te andar i Polnija, Sinti taj Roma, sovjetike nimci taj astarde dschene but avre nacijonendar odoj iste tirinde taj murdarde ule.
But prik dschivde dschene ojs cajchn le palgondolipestar upro ande tschapimeskere gada modre, parne taj gschrafti schals ledschim ule.
Vakeraschtscha usi ceremonija sina schtar dschene, save o holocaust prik dschivde. „Auschwitz na le nebostar tel pelo“, pal te gondolinel mukel o Marian Turski (93), sar o teror le NS reschimistar gejng o dschidovtscha tikne kojenca kesdintscha – sar le fabotiha , pe upre arodime padi te bescharel. Ov pe upro arphenipe le presidentostar Alexander Van der Bellen likertscha, saveha ov angloda vakertscha. Turski maninel, te adi upro na ande likeriptscha le tschatschipendar, save gejng arodime manuscha dschal obocht te del – upro manuschengere tschatschiptscha godschikan te dikel – ande o cile vilagi.
Van der Bellen: „Baro resipe taj ladsch“
Uso gondolipeskero mulatintschago te o Van der Bellen ladija. Auschwitz kher te rodel sikal upro mit faunvoatinipe la Austrijatar uso holocaust. Me „bari duk“ esbe lav, so ando Auschwitz le manuschenca kerdo ulo. Opfertscha le „nacijonalsocijalistischa murdaripeskera maschinjijatar“ te deschesertscha manuscha andar i Austrija use sina.
Polnitiko presidento barikane alavenca
„O hamischanipeskero keripe la historijatar le dujto haburistar, o tel tagatinipe le flogoskere murdaripestar taj le holocaustistar, o instumentalisirung Auschwitzatar saj kojeske sar mindig – ada jek bari ladsch le gondolipeske le opferendar hi, savengero teschtoskero praho adaj paschlol“, phenel o Duda. Ov le kherodaschendar mangel, angle o lejcti prik dschivde o khetano mangipe ande te dschal, „i botschoft taj o varninipe le manuschenge, save adale thanestar ari dschan, andi cukunft te ledschel“.